مهارت‌های کلیدی خود مراقبتی
مهارت‌های اصلی خود مراقبتی ذکر شده در زیر باید به تدریج و در گفتگوهای روزمره به کودکان آموزش داده شوند. اگر تصمیم دارید این مهارت ها را به کودکان خود آموزش دهید، به چند نکته توجه کنید: مطمئن باشید این مطالب مناسب سن آنها باشد، این آموزش ها تصویری نباشند و کودکان را تشویق کنید تا در برابر مواجهه با این مشکل شجاع باشند. جرات و شهامت یعنی قوی بودن در هر شرایطی و از خصوصیات خوب در دوران نوجوانی است.
1-زمانی که کودک شما شروع به صحبت کردن کرد و تا حدی اعضای بدن خود را شناخت، نام اعضای بدنش مثل انگشت، بینی، چشم ها، بازوها و پاها را به او بگویید. همچنان که بزرگتر می‌شوند، باید نام دستگاه تناسلی خود را نیز بطور دقیق بدانند. به طور مثال به کودکان خود یاد دهید که دستگاه تناسلی مردانه، مهبل، باسن، نوک سینه و پستان قسمتهای خصوصی بدن آنها هستند که با لباسی مثل لباس شنا پوشانده می‌شوند. از نام‌های حیوانات و خودساخته برای نامیدن قسمتهای خصوصی بدن استفاده نکنید. با وجود این آموزش ها، اگر کودک مورد لمس نامناسب قرار گیرد، به راحتی می‌تواند موضوع را با شما به عنوان فردی قابل اعتماد در میان بگذارد. دهان کودک نیز یکی دیگر از قسمتهای خصوصی بدن او است.
2-به کودکان خود آموزش لازم را در مورد حدود و حد و مرزهای دوران خردسالی بدهید. این گونه تصور کنید که آنها باید حبابی را دور خود بکشند، که این حباب به معنای حریم شخصی آنها بوده و هیچ کس اجازه ورود به آن را ندارد. به کودکان توانایی گفتن کلمه “نه” را بیاموزید تا در صورت ورود افراد به حباب یا حریم شخصی شان بتوانند از خود دفاع کنند. به کودکان یاد دهید تا در برابر بوسیدن و بغل کردن آنها توسط دیگر کودکان، بچه‌های بزرگتر از خود، نوجوانان و حتی بزرگسالان “نه” بگویند و حق دارند از این کلمه استفاده نمایند. بزرگسالان نیز باید به حد و مرزها و آرزوها و خواسته‌های کودکان احترام بگذارند و آن حد و مرزها را رعایت کنند. جدا از این مسئله،اگر کودکان علاقه ای به بوسیدن یا بغل شدن توسط دیگران ندارند، بر این کار اصرار نکنید. این امر باعث می‌شود کودک احساس کند خواسته ها و تمایلات او امری واقعی و مهم نیستند. به کودکان یاد دهید به جای دشنام دادن به دیگران، دست‌های خود را تکان دهند. اینکه کودکان یاد بگیرند برای انجام بعضی کارها از بزرگترها اجازه بگیرند، مسئله مهمی است و اگر این چنین رفتار کنند، این نوع رفتار به دوران نوجوانی و جوانی و بزرگسالی نیز سرایت کرده و باعث می‌شود همیشه برای انجام کارها از والدین اجازه بگیرند و برای آنها احترام قائل شوند. با این طرز رفتار، کسانی که اطراف کودک هستند وقتی می‌بینند این کودک در مقابل بعضی مسائل به ویژه در رابطه با بدنش از کلمه “نه” استفاده میکند و در مورد همه چیز از خانواده اجازه می‌گیرد، ناگزیر هستند به او احترام گذاشته و او را باور داشته باشند.
3- به کودکان خود بیاموزید که هیچ کس نباید قسمتهای خصوصی بدن او را لمس کند یا آن قسمت ها را نگاه کند. حال اگر کسی قصد چنین کاری را داشته باشد، نباید به او اجازه دهد و باید بگوید “نه”. آنها باید به سرعت آن محیط را ترک کرده و مسئله را به فرد مورد اطمینانی اطلاع دهند. به کودکان این انگیزه را بدهید تا در صورت مواجهه با این گونه مسائل و مشکلات بتوانند مطلب را بیان کنند و مطمئن شوند که والدین حرف آنها را باور دارند. آمارها نشان می‌دهد که کودکان قبل از این که مورد باور دیگران قرار گیرند، با چند نفر مشورت می‌کنند. درمورد این گونه مسائل، طوری با کودکان خود ارتباط برقرار کنید و با آنها در این خصوص صحبت کنید که باور کنند رئیس یا صاحب بدن خود هستند و مطمئن شوید که کودک شما این مسئله را درک کرده است و اگر فردی به قسمتهای خصوصی بدن او دست بزند یا آن را لمس کند، خود را بخاطر این کار سرزنش نکند. در این صورت کودکان این قدرت را خواهند داشت تا در مقابل تجاوز دیگران به خود، محکم بایستند و با صدای بلند بگویند “نه”، “دست نزن”، و با خشونت بگویند “من از این کار متنفرم”، “دست نزن! بدن من به خودم تعلق دارد و صاحب آن هستم”!. این باعث می‌شود در طول دوره زندگی، مفهوم نه گفتن در او تقویت و نهادینه شود.
4- زمانی که کودک شما بزرگتر می‌شود (پس از 3 سالگی)، به او کمک کنید تا 5 فرد مورد اعتماد خود را انتخاب کند (یکی از آنها نباید جزء اعضای خانواده خود باشد) تا اگر فردی، قسمتهای خصوصی بدن او را لمس کرد یا عکس نامربوطی در این خصوص به او نشان داد، به آن پنج نفر اطمینان کرده و موضوع را با یکی از آن ها درمیان بگذارد.
حتما به این پنج نفر بگویید که کودک شما آن ها را جزء افراد مورد اعتماد خود معرفی کرده است.
آن پنج نفری که افراد مورد اعتماد کودک شما هستند، بخشی از “شبکه امن” می‌باشند. آیا کودک شما می‌تواند این افراد را با انگشتان خود بشمارد و نام آنها را بگوید؟ به کودک خود کمک کنید تا پنج انگشت دست خود را روی کاغذ بگذارد و آن را نقاشی کند، سپس روی هر کدام از انگشت ها نام یکی از افراد مورد اعتماد خود را بنویسد.
5- زمانی که درمورد تماس نامناسب بدن با کودک صحبت میکنید، درمورد احساسات مربوط به مواجهه با این رفتار مثل خوشحالی، ناراحتی یا غمگینی نیز صحبت کنید. در طول روز و در حین انجام کارها، کودک را تشویق کنید تا حس خود را نسبت به آن کار نشان دهد، مثلا بگوید: “وقتی کسی من را هل می دهد، ناراحت می‌شوم، من از سرسره بزرگ می‌ترسم و وقتی دوستم به من می‌گوید بیا بازی کنیم، خوشحال می‌شوم.” در این صورت اگر کسی به بدن کودک دست بزند (لمس نامناسب)، می‌تواند حس خود را بیان کند.
6- با کودک خود درمورد احساس امنیت و عدم امنیت صحبت کنید. کودک این مفهوم را به سختی می‌تواند درک کند. همچنین درباره مواقعی که احساس امنیت میکند مثل زمانی که روی تخت در حال استراحت است و کتاب می‌خواند، یا درباره مواقعی که احساس نا امنی میکند مثل زمانی که او را از پشت هل می‌دهند، با او صحبت کنید. بچه ها باید شرایط امن و غیر امن را درک کنند. مثلاً زمانی که احساس امنیت می‌کنند، از درون خوشحال می‌شوند و زمانی که احساس نا امنی می‌کنند، می‌ترسند و احساس شکم درد می‌کنند. به کودک زمان کافی دهید تا درمورد واکنش بدنش در هنگام داشتن حس امنیت و عدم آن صحبت کند.
7- در زمان قرار گرفتن در شرایط نا امن، ممکن است با موارد خطرناکی مواجه شویم. این موارد و نشانه ها که خطر را به ما هشدار می‌دهند، پیام هایی هستند که بدن مان در زمان احساس نا امنی به ما می‌فرستد. با کودک درباره اولین نشانه‌های خطر مثل بالا رفتن ضربان قلب یا لرزش دست، شکم درد، عرق کردن کف دست، حس گریه کردن و لرزش و سست شدن پاها گفتگو کنید. به آنها فرصت دهید تا نظرات و ایده های و خود را بیان کنند، یعنی شرایطی فراهم کنید تا بتوانند نظرات و ایده‌های خود را بیان کنند. به کودک خود بیاموزید که اگر در شرایطی قرار گرفت که یکی از نشانه‌های خطر در آن وجود داشت، در این رابطه به والدین یا فرد مورد اطمینان خود اطلاع دهد. طوری با کودک خود رفتار کنید تا به شما اعتماد داشته باشد و بتواند درمورد هر مسئله ای با شما مشورت نماید.
8- همچنان که کودک بزرگتر می‌شود، او را نسبت به مخفی نگه داشتن این نوع رازها دلسرد کنید. همچنین درمورد قرار گرفتن در شرایط امن/ لذت بخش مثل شگفت زده شدن به خاطر جشن تولدش و شرایط نا امن/ نامطلوب مثل لمس قسمتهای خصوصی بدن او توسط دیگران با کودک صحبت کنید. در این خصوص شیوه صحبت کردن با کودک بسیار مهم است و طوری با کودک خود صحبت کنید که مطمئن شوید اگر مورد سوء استفاده قرار گرفت یا فردی به قسمتهای خصوصی بدن او دست زد یا به او عکس یا فیلمی در این زمینه نشان داد سریعاً شما یا فرد مورد اعتماد خود را در جریان قرار دهد.
9-اطلاعات زیادی درمورد شرایطی که فردی مثل دکتر در زمان بیماری (مطمئن باشد او را دراتاق خاصی مثل مطب ویزیت کند) می‌تواند به قسمتهای خصوصی بدن او دست بزند، در اختیار کودک قرار دهید. به او بیاموزید اگر کسی قصد دست زدن یا لمس قسمتهای خصوصی بدن او را دارد، حق دارد “نه” بگوید و دست او را رد کند و آن محیط را ترک کرده و به فرد مورد اعتماد خود اطلاع دهد. بچه ها در هر سنی نیازمند دانستن این نکته مهم هستند که بدنشان به خودشان تعلق دارد و هیچ کس نمی‌تواند به آن دست بزند.
10-اگر کودکی مورد آزار جنسی قرارگرفتن خود را فاش کرد:
-از او حمایت کنید و به او بگویید که باورش میکنید
-به کودک اطمینان دهید که هیچ اشتباهی نکرده است و شما در کنار اوهستید.
-به او گوش دهید و زیاد سوال نپرسید. این کار باعث می شود کودک داستان را تحریف کند یا بخاطر اینکه حس میکند مورد بازجویی قرار گرفته،احساس ناراحتی کند.
-وقتی با شما حرف می زند، عصبانی نشوید، گریه نکنید، ، مضطرب نشوید. آرام و محکم بمانید. اگر عصبانی شوید، کودک فکر می کند مقصر است و شما او را تنبیه می کنید. این دقیقا همان چیزی است که متجاوزان کودک را از آن می ترسانند تا به کسی چیزی نگوید. همچنین اگر گریه و زاری کنید، کودک برای محافظت از شما به لحاظ عاطفی، حرف هایش را پس می گیرد.
-آنچه را که کودک به اشتراک گذاشته است ، به طور واضح با مراجع ذی ربط قانونی در میان بگذارید تا آنها بتوانند به بهترین وجه از کودک حمایت کنندو برای کاهش تاثیرات منفی به روان کودک،به یک درمانگر و مشاورکودک مراجعه کنید.
منبع:کتاب آموزش خود مراقبتی: راهنمای والدین برای محافظت کودکان در برابر سوء استفاده جنسی، نویسنده: جاینین ساندرز،مترجمان: مرتضی بختیاروند، مهرناز گودرزیان، مهدی نصرآبادی،انتشارات آوای نور
افزودن دیدگاه