وسواس در کودکان

وسواس از جمله اختلال های شایعی است که هم کودکان هم بزرگسالان از آن رنج می­برند. وسواس تا زمانی که درمان نشود از بین نمی­رود و شدت آن نه تنها کم نمی­شود بلکه دو چندان می­شود و درآینده بیش تر شما را آزرده خاطر می­کند. حدود 88 درصد از افرادی که در سنین بالای 20 سالگی درچار این اختلال می­شوند، در کودکی به علائم وسواس بی­ توجه بوده اند. پس پیگیری این مشکل و حل آن در همین سنین ابتدایی کودک ، بسیار حائز اهمیت است که ما بدان می­پردازیم.

چیستی وسواس

وسواس هم از جمله اختلالاتی است که انواع خاص خود را دارد که رایج ترین آن در دوره کودکان وسواس فکری و وسواس عملی می­باشد که معمولا والدین کمتر متوجه وجود وسواس فکری در کودکان می­شوند زیرا علائم وسواس عملی در همه افراد مخصوصا کودکان، واضح تر است. وسواس در واقع تکراری از الگو ها، رفتارها، ترس ها و احساسات ناخوشایندی است که سبب ناراحتی، پریشانی و ایجاد مزاحمت برای کودک می­شود. شاید با خود بگویید ناراحتی یک احساس طبیعی است که همه آن را تجربه می­کنند. باید بدانید که این قبیل ناراحتی ها فرق دارند، این دسته از ناراحتی ها نه تنها واقعی نیستند بلکه از نوعی رفتار (مثلا ترس) ریشه می­گیرند. می­خواهم شفاف تر برایتان توضیح بدم. بر فرض مثال کودک یه دوره ای سرما خورده و حالش خوب شده و به سلامت کامل رسیده اما ناراحت است، بی­قرار است و گاهی حتی گریه می­کند،  وقتی با او صحبت می­کنید به شما می­گوید می­ترسد دوباره بیمار شود یا یک شب بخوابد و بیدار شود و متوجه شود گلو درد دارد. در اینجا ریشه ناراحتی کودک که (ترس) می­باشد با مثال های مختلف در طول زندگی­ش برای او مزاحمت ایجاد می­کند.

وسواس فکری: وسواس فکری همان استرس، اضطراب و در این مثال ترس است که ذهن کودک را به خود درگیر می­کند و سبب ایجاد مزاحمت برای او می­شود.

وسواس عملی:وسواس عملی در واقع نشانه ای از درگیری ذهنی کودک است مثل گریه کردن در مثال ذکر شده، که از ترس بیماری نشعات می­گیرد. رجوع می­کنم به مثالی واضح تر در این باره رجوع می­کنم، گاهی کودکی را می­بینید که مرتب دستان خود را می­شوید، مثلا 10 تا 15 بار در روز یا حتی بیشتر. این موضوع عجیب است و در واقع نشانه ای از مشکل درونی در کودک می­باشد. در این جای کار است که والدین با خود می­گویند: (او چرا همچین می­کند؟) من به شما پاسخ می­دهم: (چون ذهن کودک درگیر چیزی است که ما فعلا از آن اطلاعی نداریم.)

وسواس و علائم آن

وسواس سن خاصی ندارد برای همین آماده نباشید تا کودک در سن خاصی این علائم را از خود نشان دهد یا اگر در سن 3 سالگی علائم  وسواس را در کودک دیدید نگویید طبیعی است. همان طور که ذکر شد وسواس سن مشخصی ندارد، ممکن است حتی از 3 سالگی شروع شود. رایج ترین علائم وجود وسواس در کودک را در اختیار شما عزیزان قرار داده ایم در صورتی که احتمال دادید کودک­ تان دارای این اختلال است، نگران نباشید و به روانشناس مراجعه کنید تا به حل مشکل بپردازد یا در صورت نیاز شما را به روان پزشک ارجاع دهد.

1)چک کردن بیش از حد: اگر کودک بیش از حد وسایلش را چک می­کند امکان دارد به وسواس چک کردن مبتلا باشد. مثلا وقتی مهمانی می­رود در فکر این باشد که عروسکش در کیفش باشد و مداوم زیپ کیفش را باز و بسته کند و عروسک را ببیند تا از وجود آن مطمئن شود.

2)شستن دست ها: شاید در ابتدا فکر کنید شستن دست ها توسط کودکان کاری طبیعی و عادی است، درسته، شستن دست عادی است اما نه بیش از حد. اگر کودک بیش از حد دست هایش را می­شوید احتمالا ذهن او  درگیر یکی از این احساسات است.( ترس، احساس گناه، احساس کثیفی و ناپاکی، انجام کار بد که از آن شرمنده است و مواردی از این قبیل.)

3)وابستگی های عجیب: وابستگی در کودکان امری شایع و طبیعی است. مثلا وابستگی به پدر یا مادر تا جدودی طبیعی محسوب می­شود. وابستگی عجیب به شکلی است که کودک به شدت به وسایل خود هر چند بی­ارزش، وابسته است حتی اگر خراب، شکسته و عجیب باشند. معمولا به شیوه های خاص و به صورت حساسی از وسایلش مراقب می­کند و تعصب خاصی نسبت به آن دارد. این نشانه ها حاکی از ذهنی  درگیر و وابسته در کودک است.

4)منزوی بودن: گاهی سوالات واقعی یا غیر واقعی و احتمالا عجیب در ذهن کودکان شکل می­گیرد که سبب انزوا آن ها می­شود. در برخی موارد کودک در رابطه با سوالات ایجاد شده یا درگیری های ذهنی که دارد با خانواده صحبت می­کند یا نشانه هایی را لا به لای حرف هایش می­توان فهمید گاهی هم خیر. با توجه به این که کودکان بسیار خیال پردازی می­کنند و حتی در رویا های خود زندگی می­کنند این موارد عجیب نیست و معمولا با چند جلسه مشاوره قابل حل است.

5)عدم پذیرش خود: گاهی کودکان بنا به دلایل مختلفی که معمولا منشا آن، عدم اعتماد به نفس می­باشد؛ از ظاهر خود راضی نیستند یا حس می­کنند نقصی در چهره یا اندام خود دارند. برخی از آن ها اصلا نمی­توانند خود را در آیینه نگاه کنند، برخی دیگر با این که احساس خوبی به خود ندارند با صرف ساعات، طولانی مرتب رو به روی آیینه جولان می­دهند.

6)تکرار عبارات: نوعی وسواس که هم در کودکان هم بزرگسالان رایج است، وسواس محض است که تکرار عبارات از نشانه های آن است. به شکلی که کودک مرتب کلماتی را تکرار می­کند معمولا این عبارات خاص هستند یا معنی خاصی دارند. گاهی حتی عباراتی که دارای بار منفی دارند را تکرار می­کنند که بسیار مخرب است.

7)تقارن: کودک تمایل به قرینه کردن همه چیز دارد البته به شکلی که وسایل تقارن داشته باشند، گاهی حتی به خاطر نبود تقارن عصبی می­شود، همه چیز را بر هم می­زند یا  فورا وسایل را جا به جا می­کند.

دلایل ایجاد وسواس در کودکان

عامل اصلی و در واقع منشا اصلی همه اختلالات، وراثت و عوامل ژنتیکی می­باشد. بنابراین اگر بستگان نزدیک یا یکی از اعضای خانواده دارای وسواس هستند، ایجاد وسواس در کودک شما هم طبیعی است اما باید حتما درمان شود. در نظر داشته باشید درگیری والدین با اختلال وسواس،  سبب افزایش 4 تا 6 درصدی احتمال ابتلا کودک به این اختلال می­شود.

-قرار دادن کودک در موقعیت های استرس آور سبب ایجاد این اختلال در کودک می­شود، زیرا استرس بستری است برای شکل گیری انواع مشکلات و آسیب های روانی به خصوص اختلال هایی همچون انواع تیک و وسواس.

-پژوهشگران معتقدند کمبود ماده ای به نام سروتونین نیز از عواملی است که سبب ایجاد این اختلال می­شود.

-امکان ایجاد اختلال وسواس در صورت ابتلا کودک به عفونت ها و بیماری هایی مانند لایم و مونونوکلئوریس ، افزایش میابد.

راه های درمان اختلال وسواس در کودکان

دو دسته درمان برای کودکان مبتلا به این اختلال وجود دارد، در روش اول روان شناس سعی می­کند تا کودک را به صورت تدریجی با ترس هایش مواجه کند تا کودک بتواند با گذر زمان بر ترس های خود غلبه کرده و از رنج این مشکل در امان بماند. این روش زمان بر بوده و بر سبک زندگی کل اعضای خانواده(مادر، پدر، خواهر، برادر و …) تاثیر می­گذارد. بنابراین  این روش که CBT نام دارد، همکاری و همراهی خانواده را می­طلبد.

روش دوم استفاده از دارو تحت نظر روان پزشک می­باشد. معمولا خیلی از افراد مستقیما بدون مراجعه قبلی به روان شناس به روانپزشک مراجعه می­کنند، که توصیه ما این است که ابتدا به روان شناس مراجعه کنید در صورت حل نشدن مشکل، روان شناس شما را به روان پزشک ارجاع خواهد داد. روان پزشک علاوه بر تلاش برای مواجه کودک با ترس های او، به تجویز دارو هایی می­پردازد که علاوه بر مزیت های خود؛ عوارضی را هم دارا هستند. به همین خاطر است که توصیه می­­شود ابتدا طبق روش اول عمل کرده و در صورت نتیجه نگرفتن، به روان پزشک مراجعه کنید. راجع به وسواس و روش های درمان آن بیشتر بدانید.

حتما به خاطر داشته باشید اگر روان پزشک برای کودک­تان دارو تجویز کرد در رابطه با عوارض و حالت های احتمالی آن صحبت کنید تا در جریان مشکلات احتمالی باشید و پیشگیری های لازم را انجام دهید.

جمع بندی

وسواس نوعی اختلال است که بیش تر در اثر ژنتیک  و عوامل وراثتی ایجاد می­شود. عواملی چون استرس،اضطراب و نگرانی ها بستر مناسبی برای ابتلا کودک به این اختلال می­باشند. وسواس به رفتار ها، الگو ها و احساساتی گفته می­شود که با تکرارشان حال کودک را ناخوشایند می­کنند و سبب ایجاد احساساتی همچون شرم، گناه، ترس، اضطراب و از این قبیل موارد در ذهن کودک می­شوند . کودک با انجام رفتار هایی مانند شستن بیش از حد دست ها، انزوا و تعصب بر نگهداری از وسایلش، نشانه هایی از وجود درگیری های درونی و ذهنی خود می­دهد.

سوالات متداول

1)وسواس چیست؟ وسواس در واقع تکراری از الگو ها، رفتارها، ترس ها و احساسات ناخوشایندی است که سبب ناراحتی، پریشانی و ایجاد مزاحمت برای کودک می­شود. شاید با خود بگویید ناراحتی یک احساس طبیعی است که همه آن را تجربه می­کنند. باید بدانید که این قبیل ناراحتی ها فرق دارند، این دسته از ناراحتی ها نه تنها واقعی نیستند بلکه از نوعی رفتار (مثلا ترس) ریشه می­گیرند.

2)وسواس چه علائمی دارد؟چک کردن بیش از حد: اگر کودک بیش از حد وسایلش را چک می­کند امکان دارد به وسواس چک کردن مبتلا باشد./ شستن دست ها: شستن دست عادی است اما نه بیش از حد. اگر کودک بیش از حد دست هایش را می­شوید احتمالا ذهن او  درگیر است/وابستگی های عجیب: وابستگی عجیب به شکلی است که کودک به شدت به وسایل خود هر چند بی­ارزش، وابسته است حتی اگر خراب، شکسته و عجیب باشند. معمولا به شیوه های خاص و به صورت حساسی از وسایلش مراقب می­کند و تعصب خاصی نسبت به آن دارد. /منزوی بودن: گاهی سوالات واقعی یا غیر واقعی و احتمالا عجیب در ذهن کودکان شکل می­گیرد که سبب انزوا آن ها می­شود. با توجه به این که کودکان بسیار خیال پردازی می­کنند و حتی در رویا های خود زندگی می­کنند این موارد عجیب نیست و معمولا با چند جلسه مشاوره قابل حل است./عدم پذیرش خود: گاهی کودکان بنا به دلایل مختلفی از ظاهر خود راضی نیستند یا حس می­کنند نقصی در چهره یا اندام خود دارند. برخی از آن ها اصلا نمی­توانند خود را در آیینه نگاه کنند، برخی دیگر با این که احساس خوبی به خود ندارند با صرف ساعات، طولانی مرتب رو به روی آیینه جولان می­دهند./تکرار عبارات: کودک مرتب کلماتی را تکرار می­کند معمولا این عبارات خاص هستند یا معنی خاصی دارند. گاهی حتی عباراتی که دارای بار منفی دارند را تکرار می­کنند که بسیار مخرب است./تقارن: کودک تمایل به قرینه کردن همه چیز دارد البته به شکلی که وسایل تقارن داشته باشند، گاهی حتی به خاطر نبود تقارن عصبی می­شود، همه چیز را بر هم می­زند یا  فورا وسایل را جا به جا می­کند.

3)وسواس از چه سنی شروع می­شود؟ وسواس سن خاصی ندارد برای همین آماده نباشید تا کودک در سن خاصی این علائم را از خود نشان دهد یا اگر در سن 3 سالگی علائم  وسواس را در کودک دیدید نگویید طبیعی است. همان طور که ذکر شد وسواس سن مشخصی ندارد، ممکن است حتی از 3 سالگی شروع شود.

4)راه های درمان وسواس چه گونه است؟ دو دسته درمان برای کودکان مبتلا به این اختلال وجود دارد، در روش اول روان شناس سعی می­کند تا کودک را به صورت تدریجی با ترس هایش مواجه کند تا کودک بتواند با گذر زمان بر ترس های خود غلبه کرده و از رنج این مشکل در امان بماند. روش دوم استفاده از دارو تحت نظر روان پزشک می­باشد. روان پزشک علاوه بر تلاش برای مواجه کودک با ترس های او، به تجویز دارو هایی می­پردازد که علاوه بر مزیت های خود؛ عوارضی را هم دارا هستند. به همین خاطر است که توصیه می­­شود ابتدا طبق روش اول عمل کرده و در صورت نتیجه نگرفتن، به روان پزشک مراجعه کنید.