کم خونی و درمان آن در کودکان

تعریف کم خونی:

کم خونی عبارت است از پایین بودن هموگلوبین نسبت به سن و جنس کودک.

کم‌خونی یکی از عارضه‌هایی است که می‌تواند در کودکان هم وجود داشته باشد. اگر فرزندتان رنگ‌پریده و ضعیف به نظر می‌رسد، می‌تواند دچار کم‌خونی باشد.

علائم کم‌خونی در کودک

هرچند برای یک کودک مبتلا به کم‌خونی کاملاً معمول است که اصلاً هیچ علائمی نداشته باشد اما به‌طورکلی، نشانه‌های معمول عارضه‌ کم‌‌خونی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• رنگ‌پریدگی پوست
• خستگی
• نبض تند
• تحریک‌‌پذیری
• از دست دادن اشتها
• ناخن‌های شکننده
• درد یا ورم زبان

عوامل ایجاد کم‌خونی در کودک

در فاصله‌ ۹ تا ۲۴ ماهگی، تمام کودکان در معرض خطر ابتلا به کم‌‌خونی هستند، اما کودکانی با شرایط زیر بیشترین میزان ابتلا را دارند:

نوزادان زودرس و کم‌وزن هنگام تولد: نوزادان فول‌ترم با ذخایر آهنی که طی ماه‌های آخر بارداری در رحم انباشته شده‌ است متولد می‌شوند. این ذخایر می‌تواند چهار تا شش ماه دوام بیاورد. اما ذخایر آهن نوزادان با وزن پایین و نوزادانی که زودتر از موعد متولد شده‌اند ممکن است فقط حدود دو ماه دوام بیاورد.

کودکان تغذیه‌شده با شیر گاو قبل از اولین سالگرد تولدشان: شیر گاو محتوای آهن کمی دارد. این شیر همچنین باعث جذب ضعیف آهن در بدن می‌شود و ممکن است جایگزین برخی غذاهای غنی از آهن در رژیم غذایی کودک شود. شیر گاو همچنین می‌تواند پوشش روده‌های کودک را تحریک کند و موجب خونریزی شود. این اتلاف آهسته خون در مدفوع، همراه با مصرف کم آهن می‌تواند باعث کم‌خونی شود.

کودکان تغذیه‌شده با شیر مادر بدون دریافت غذاهای حاوی آهن بعد از شش ماهگی: آهن موجود در شیر مادر سه برابر بهتر از آهن موجو در شیر خشک جذب می‌شود، اما در حدود زمانی که کودک شروع به خوردن غذاهای جامد می‌کند، به آهن اضافی در قالب سرلاک غنی‌شده با آهن و دیگر غذاهای غنی از آهن نیاز دارد.

کودکان تغذیه‌شده با شیر خشک‌ فاقد آهن غنی‌شده: شیرخوارانی که شیر خشکشان از نوع غنی‌شده با آهن نیست، ممکن است بیشتر در معرض کم‌خونی ناشی از فقر آهن باشند، هرچند بیشتر شیر خشک‌های کودکان با آهن غنی می‌شوند.

پیشگیری از کم‌خونی کودک

• تا وقتی کودک یک ساله می‌شود، به او شیر مادر یا شیر خشک غنی‌شده با آهن بدهید و از دادن شیر گاو به شیرخواران خودداری کنیدهنگامی که کودکتان شروع به خوردن غذای کمکی می‌کند، غلات صبحانهٔ غنی‌شده با آهن و بعدتر، غذاهای سرشار از آهن مثل گوشت بدون چربی، مرغ و ماهی‌های مناسب، پاستا، برنج و نان، سبزیجات برگ‌دار سبز رنگ، زرده‌ تخم‌مرغ و حبوبات به او بدهید.
• هنگامی که کودکتان شروع به خوردن غذای کمکی می‌کند، غلات صبحانهٔ غنی‌شده با آهن و بعدتر، غذاهای سرشار از آهن مثل گوشت بدون چربی، مرغ و ماهی‌های مناسب، پاستا، برنج و نان، سبزیجات برگ‌دار سبز رنگ، زرده‌ تخم‌مرغ و حبوبات به او بدهید.

میوه و سبزیجات غنی از ویتامین C نیز مانند کیوی، آووکادو و طالبی به کودک بدهید، چون ویتامین C به بدن در جذب آهن کمک می‌کندآهن موجود در پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی بیشتر در بدن جذب می‌شود، در حالی که جذب آهن پروتئین‌های گیاهی مانند سبزی‌ها و میوه‌ه کمتر است، مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا می‌تواند جذب آهن را تاحدصفر تا پنج درصد کاهش دهد.

قهوه، تخم‌مرغ، شیر و لبنیات، نان گندم، حبوبا و فیبرهای غذایی جذب آهن را کاهش می‌دهند، بنابراین فرآورده‌های حاوی آهن، طی یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از مصرف هر یک از این مواد نباید مصرف شود.

منابع غذایی آهن‌دار شامل جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشک بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغنی است که باع درمان کم خونی میشوند.

درمان کم‌خونی در کودک

بهترین حالت جذب آهن در زمانی است که مکمل با معده‌‌ خالی خورده می‌شود. اما از آنجا که مکمل آهن می‌تواند دل‌درد ایجاد کند و علاوه بر آن طعم ناخوشایندی دارد، ممکن است پزشک توصیه کند که مکمل را همراه غذا، شیر مادر یا شیر خشک به کودک بدهید. پزشک احتمالاً پس از یک یا دو ماه مصرف مکمل دوباره سطح هموگلوبین و هماتوکریت بدن فرزندتان را بررسی خواهد کرد.

معمولاً چند ماه طول می‌کشد تا شمارش خون به حالت عادی برگردد و سپس شش تا ۱۲ ماه دیگر برای پر کردن ذخایر آهن بدن لازم است. پس از آن، احتمالاً می‌توان ذخایر آهن را با رژیم غذایی غنی از آهن حفظ کرد.

زمان مراجعه به پزشک:

کارشناسان توصیه می‌کنند که کودکان باید در ۱۲ ماهگی و اگر زودرس متولد شده‌اند، زودتر از ۱۲ ماهگی برای کم‌خونی بررسی و معاینه شوند. اما اگر متوجه هر کدام از علائم کم‌خونی در کودکتان شده‌اید، لازم است با پزشک کودک تماس بگیرید.

برای تعیین اینکه کودک کم‌خونی دارد یا خیر، پزشک آزمایشی برای اندازه‌گیری هموگلوبین به نام هماتوکریت که درصد گلبول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد انجام خواهد داد.

مکمل‌های آهن در بسیاری از موارد مفید هستند، اما آهن بیش از حد می‌تواند مسمومیت‌زا باشد، بنابراین همیشه قبل از دادن مکمل آهن به کودک، با پزشک کودک خود مشورت کنید. پزشکان اغلب از چهار ماهگی برای کودکان تغذیه‌شده با شیر مادر آهن اضافی توصیه می‌کنند.

همچنین به یاد داشته باشید اگر در خانه مکمل آهن یا ویتامین‌هایی که حاوی آهن هستند دارید، اطمینان حاصل کنید که در جایی کاملاً دور از دسترس کودکتان هستند. آهن یکی از دلایل اصلی وقوع مسمومیت اتفاقی است.